Türkiye’de yaklaşık 12 milyon emekli bulunuyor. Bunların önemli bir kısmı çalışmaya devam ediyor. Emekli olduktan sonra çalışmaya devam eden okurlarımızdan özellikle kıdem tazminatı konusunda yoğun soru geliyor. Kıdem tazminatını nasıl alabileceklerini soruyorlar. Habertürk’ten Ahmet Kıvanç, emekli işçilerin kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve diğer haklarını yazdı.

Milyonlarca işçi, memur, esnaf emeklisi çalışmaya devam ediyor. Bunların çoğunluğu sigortasız olarak çalışıyor. Sigortasız çalışan emeklilerin iş güvencesi bulunmuyor, ihbar tazminatı, kıdem tazminatı gibi haklardan mahrum kalıyorlar. Emekli de olsa sigortasız işçi çalıştırmanın suç olduğunun altını çizmek gerekiyor. Denetimlerde sigortasız işçi çalıştırdığı tespit edilen işveren hakkındaki tüm yaptırımlar, emekli işçiyi sigortasız çalıştıranlara da uygulanıyor.

Emekli bir kişi 4/a’lı olarak sigortalı çalışmaya başladığında iki seçenekten birini tercih etmek zorunda. Ya emekli aylığını kestirip normal sigorta primine tabi olur ya da emekli aylığını kestirmeden Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP) ödeyerek çalışır. Hangi statüde emekli olursa olsun, emekli aylığını kestirmeden 4/a’lı çalışanlar SGDP ödemek zorunda. SGDP, brüt ücretin yüzde 30’u üzerinden alınıyor. Ayrıca iş kazası ve meslek hastalığına karşı da yüzde 2 oranında kısa vadeli sigorta primi kesiliyor.

En çok merak edilen konulardan birini, emekli işçilerin ödediği SGDP’nin emekli aylığına katkısı olup olmadığı oluşturuyor. Hemen cevaplayalım, SGDP’nin emekli aylığına hiçbir katkısı bulunmuyor. SGDP ödeyerek çalışmaya devam etmek, 1 Ekim 2008 tarihinden önce çalışmaya başlamış olan emeklilere tanınan istisnai bir hak. 1 Ekim 2008’den sonra çalışmaya başlayanlar gelecekte emekli olduklarında, aylıklarını kestirmeden hiçbir işte çalışamayacaklar. SGDP ödeyerek emekli aylığını kestirme hakkından yararlanamayacaklar.

Kanuna göre, kıdem tazminatı, işverence işten çıkartılma, emeklilik ve ölüm hallerinde ödeniyor. Evlenen kadın işçiler ile askere giden işçiler de kıdem tazminatını alıp ayrılabiliyorlar. Yaş dışındaki emeklilik koşullarını yerine getirenler de (örneğin 8 Eylül 1999’dan önce işe başlayıp 15 yıl sigortalılık süresi ve 3600 prim gününü dolduranlar) Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) yazı almak suretiyle kıdem tazminatını alabiliyorlar.

İşveren tarafından, kıdem tazminatı ödenmesini gerektirecek şekilde işten çıkartılan emekli işçiler diğer işçiler gibi kıdem tazminatını almaya hak kazanıyor. Emekli işçinin çalışmaya devam ederken yaşamını yitirmesi durumunda da kıdem tazminatı ailesine ödenir.

AYNI İŞTE DEVAM EDECEKSENİZ KIDEM TAZMİNATINI SIFIRLAMAYIN

Emekliliğe hak kazanan bazı kişiler, emekli olduktan sonra da aynı işyerinde çalışmaya devam ederken kıdem tazminatını sıfırlama yoluna gidiyor. Emekli olduğu tarihe kadar olan süreye ait kıdem tazminatını alıp, çalışmaya devam ediyorlar. Bu kişiler emeklilikten sonraki sürelere ait kıdem tazminatı haklarını tehlikeye atıyorlar.

Oysa işverenden kıdem tazminatını almadan emekli aylığı bağlatıp, SGDP ödemek suretiyle aynı işyerinde çalışmaya devam etseler, diledikleri zaman emeklilik gerekçesiyle kıdem tazminatını alıp işten ayrılabilirler. Bu durumda emeklilik öncesi ve sonrası sürelerin tamamına ait kıdem tazminatını alabilirler.

TAZMİNATINI SIFIRLADIKTAN SONRA ÇALIŞAN EMEKLİNİN HAKLARI

İşverenden kıdem tazminatını aldıktan sonra emekli aylığı bağlatıp aynı işyerinde veya başka bir işyerinde çalışmaya devam edenler, emeklilikten sonra çalıştıkları dönemin kıdem tazminatı bakımından normal işçilerle aynı kurallara tabi olurlar. Bu kişiler, daha önce emeklilik gerekçesiyle kıdem tazminatı almış olduklarından, yeniden emeklilik gerekçesini ileri sürerek kıdem tazminatı alamazlar. Peki bunların hiç kıdem tazminatı hakkı yok mu? Elbette var. İşverenin iş akdini sona erdirmesi veya işçinin haklı bir nedenle iş akdini feshetmesi durumunda kıdem tazminatını daha önce almış olan emekli işçiler de kıdem tazminatı alabilirler.

EMEKLİ AYLIĞINI KESTİREREK TAZMİNAT ALMA YÖNTEMİ

Kıdem tazminatını sıfırladıktan sonra aynı işyerinde çalışmaya devam eden veya yeni bir işte çalışmaya başlayan emekli işçilerin kıdem tazminatı alabilmesinin bir başka yolu da emekli aylıklarını kestirip bir ay normal çalıştıktan sonra yeniden emeklilik dilekçesi vermek. Bu kişiler, ikinci kez emekli aylığı bağlattıklarında, emeklilikten sonra çalıştıkları sürelerin kıdem tazminatını talep edebilirler.

SAĞLIK GEREKÇESİYLE AYRILANLARIN TAZMİNAT HAKKI

Emekli işçiler, sağlık gerekçesiyle de kıdem tazminatı alabilirler. 4857 sayılı İş Kanunu'nun 24. maddesinin 1. fıkrasına göre, işçi sağlık sebepleriyle iş akdini feshedebilir. Uzun süreli tedavi gerektiren bir sağlık sorunu bulunan emekli işçiler, sağlık kurulu raporu alarak iş akdini feshetmek suretiyle kıdem tazminatlarını talep edebilirler.

EMEKLİ İŞÇİNİN İHBAR TAZMİNATI

Emekli işçiler, haklı bir gerekçe olmadan işten çıkartıldıklarında her durumda ihbar tazminatı alırlar. Emekli işçinin daha önce kıdem tazminatını sıfırlayıp sıfırlamaması, ihbar tazminatı alma hakkını engellemez. Ancak, ihbar tazminatı süreleri kıdem tazminatını sıfırlayıp sıfırlamadıklarına göre değişir. Kıdem tazminatını sıfırlamış olanlar veya emekli olduktan sonra yeni bir işte başlayanlar, emeklilikten sonra çalıştıkları süreye paralel hesaplanan ihbar tazminatını alırlar. Kıdem tazminatını sıfırlamadan emekli olduktan sonra aynı işyerinde çalışmaya devam edenlerin ihbar tazminatı ise emeklilikten önceki ve sonraki sürelerin toplamı üzerinden hesaplanır.