20 Temmuz 2016 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından ilan edilen üç aylık olağanüstü hal yaşamı ve özellikle de memurların çalışma yaşamını oldukça etkiliyor. 

Olağanüstü hal ilanı ilk başta 15 Temmuz Darbe kalkışmasının terör suçu kapsamına girmesini sağlıyor. Zira Terörle Mücadele Kanunu kapsamında bir suçun terör suçu sayılmasını gerektiren nedenlerden biri de o suçtan dolayı olağanüstü hal ilan edilmesi oluyor. 

Olağanüstü hallerde savaş hali gibi, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde bireylerin temel hak ve hürriyetlerini kullanması kısmen veya tamamen durdurulabiliyor veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınması mümkün bulunuyor.

Ancak Anayasamıza göre olağan üstü hal ilan edildiği durumlarda savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulmaması gerekiyor.

Olağanüstü halde dahi, kimsenin din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanmaması ve bunlardan dolayı suçlanmaması; suç ve cezaların geçmişe yürütülmemesi; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimsenin suçlu sayılmaması gerekiyor.

Gözaltı Süreleri Uzayabilecek

Yakalanan veya tutuklanan kişinin, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç 48 saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok dört gün içinde hâkim önüne çıkarılması gerekse ve bu süreler geçtikten sonra kimsenin hâkim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılmaması zorunlu olsa bile bu sürelerin olağanüstü hallerde uzatılması mümkün bulunuyor.

Yönetim KHK’lerle Olacak

Cumhurbaşkanının Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu kanun hükmünde kararname çıkarabilecek. Olağanüstü hal süresince, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, kanun hükmünde kararnameler çıkarabilecek ve bu kararnameler, Resmi Gazetede yayımlanarak ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulacak.

KHK’lere İptal Olmayacak

Tıpkı savaş hali gibi olağanüstü hal süresince de, çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamayacak.

Yürütmenin Durdurulması

Olağanüstü hal süresince milli güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık nedenleri ile yargı erkinin yürütmenin durdurulması kararı vermesi sınırlanabilecek.

Gözaltı süreleri uzayacak

Normalde 4 gün olan gözaltı süreleri 30 güne uzatılabilecek. 

Savunma hakları değişiyor

Tutuklu olanların avukatları ile görüşmelerinde, Cumhuriyet savcısının kararıyla, görüşmeler teknik cihazla sesli veya görüntülü olarak kaydedilebilecek, tutuklu ile avukatın yaptığı görüşmeleri izlemek amacıyla görevli hazır bulundurulabilecek. Tutuklunun avukatına veya avukatın tutukluya verdiği belge veya belge örnekleri, dosyalar ve aralarındaki konuşmalara ilişkin tuttukları kayıtlara elkonulabilecek veya görüşmelerin gün ve saatleri sınırlandırılabilecek. Tutuklu hakkında, tutanak tutulması hâlinde, Cumhuriyet savcısının istemiyle tutuklunun avukatlarıyla görüşmesi sulh ceza hâkimliğince yasaklanabilcek. Yasaklama kararı, tutuklu ile yeni bir avukat görevlendirilmesi için derhal ilgili baro başkanlığına bildirilecek ve Baro tarafından bildirilen avukatın değiştirilmesi Cumhuriyet savcısı tarafından istenebilecek.

Memurları Nasıl Etkileyecek?

Atama Halinde

Normalde ilk defa veya yeniden veyahut yer değiştirme suretiyle;

a) Aynı yerdeki görevlere atananlar atama emirlerinin kendilerine tebliğ gününü,

b) Başka yerdeki görevlere atananlar, atama emirlerinin kendilerine tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içerisinde o yere hareket ederek belli yol süresini,

İzleyen iş günü içinde işe başlamak zorundadırlar.

Olağanüstü hal nedeniyle bu süreler Bakanlar Kurulu Kararı ile kısaltılabilecek.

İstifa Halinde

Olağanüstü hal ilanı nedeniyle Devlet Memurları yerine atanacaklar gelip işe başlamadıkça görevlerini bırakamayacaklar.

Görevli hâkim ve savcılar da aynı şekilde olağanüstü hallerde, çalıştıkları bölgelerde çekilme istekleri kabul edilmedikçe veya yerlerine atanacaklar gelip işe başlamadıkça görevlerini bırakamayacaklar.

Aylıksız İzin Hakkı Bakımından Etkisi

OHAL ilan edilmiş olması, aylıksız izinlerden sadece beş yıla kadar olan memurların en fazla iki defada ve toplam bir yıla kadar olan aylıksız izin hakkını bu mahallere yer değiştirmek suretiyle belli bir süre görev yapmak üzere zorunlu olarak sürekli görevle atananlar hakkında ve bu bölgelerdeki görev süreleri içinde kullanılmasına engel olma niteliği taşıyor.

Bunun dışındaki aylıksız izinlerin kulanılmasına veya aylıksız izindekileirn geri döndürülmesine ilişkin bir zorunluluk bulunmuyor. 

OHAL ve Açıktaki Memurun İl Dışına Çıkışı

657 sayılı Yasadaki memurun il dışına çıkışlarında amirinden izin alma zorunluluğu 2011 yılında kaldırılmıştı. OHAL Kanununda ve bugüne kadar çıkan ilgili KHK ve Genelgelerinde bu konuda bir yasak ve zorunluluk konmamış bulunuyor. Bu düzenlemeler çerçevesinde -Aksi yönde hüküm içeren yeni bir OHAL KHK'sı veya Başbakanlık Genelgesi KHK çıkarılmadığı sürece- açığa alınmış olsa da olmasa da memurların il dışına çıkışlarında amirlerinden izin alma zorunluluğu bulunmuyor.  

Disiplin Bakımından Etkisi

Amirlerin verdiği görev veya emirleri yapmamak normalde niteliğine göre aylıktan kesme veya kademe ilerlemesinin durdurulması cezalarını gerektirirken olağanüstü hal süresince gerçekleşmesi halinde Devlet memurluğundan çıkarma cezasıyla tecziye edilecek.

Olağanüstü hal kapsamındaki il valisi adli ve askeri personel hariç olmak üzere bölgelerinde çalışan ve Devlet Memurları Kanunu kapsamına giren bütün personele Olağanüstü Hal Kanunu uyarınca verilen görevleri yapmamaları veya savsaklamaları veya alınan tedbirlere uymamaları halinde, tabi oldukları disiplin mevzuatında bu fiillerin disiplin cezasını gerektirip gerektirmediğine bakılmaksızın, durumun ağırlığını dikkate alarak uyarma, kınama ve aylıktan kesme disiplin cezalarını doğrudan doğruya vermeye ve uygulamaya yetkili olacaklar

Olağanüstü Hal İl Valisi, adli ve askeri personel hariç olmak üzere Devlet Memurları Kanununa tabi olmayan diğer kamu görevlileri ile diğer görevliler hakkında da yukarıda belirtilen eylemlerinden dolayı brüt aylık ücretlerinin otuzda biri ila sekizde biri arasında belirleyeceği miktarda ücret kesme cezası uygulayabilecekler.

Pasaport ve Yurtdışı Çıkışı Bakımından Etkisi

Olağanüstü hal süresince Bakanlar Kurulu, Türk vatandaşlarının yabancı memleketlere gitmelerini kısmen veya tamamen men edebileceği gibi, siyasi ve ekonomik mülahazalarla sadece belli ülkeler için geçerli pasaport düzenlenmesine de karar verebilecek.

Nakdi Tazminat Bakımından Etkisi

Olağanüstü hallerin devam ettiği süre içinde, nakdi tazminat miktarlarının yarıya kadar indirilmesine veya nakdi tazminata ilişkin hükümlerin uygulanmamasına Bakanlar Kurulu yetkili olacak.