Yabancıların ülkemizde çalışmaya başlamadan önce çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti alması gerekmektedir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca resmî bir belge şeklinde düzenlenen ve geçerlilik süresi içinde yabancıya Türkiye’de çalışma ve ikamet hakkı veren belge çalışma izni olarak nitelenmektedir. 

6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’na göre verilen çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti, aynı zaman da ikamet izni yerine de geçmektedir.

Mülteci ya da ikincil koruma statüsünde olanlar hariç olmak üzere herhangi bir nedenle ikamet iznine sahip olunması yabancıya çalışma hakkı vermemekte olup, mutlaka çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti alınması gerekmektedir. 

Çalışma izin türleri

Çalışma izin türleri ve buna ilişkin açıklamalar aşağıdaki tabloda özet olarak gösterilmiştir.

Uygulanan yaptırımlar

Geçerli çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti olmadan çalıştığı tespit edilen yabancılar ve işverenleri hakkında idari para cezası uygulanmaktadır. Ayrıca, çalışma izni bulunmadan çalıştığı tespit edilen yabancılar sınır dışı edilmek üzere İçişleri Bakanlığına bildirilmektedir. 

Çalışma izni muafiyeti

Çalışma izni muafiyeti; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca resmî bir belge şeklinde düzenlenen ve geçerlilik süresi içinde yabancıya Türkiye’de çalışma izni almaksızın çalışma ve ikamet hakkı veren muafiyeti ifade etmektedir. 

Çalışma izni muafiyeti olan yabancılar

Yürürlükte olan mevzuata göre aşağıda belirtilen yabancılar belirtilen süreler kadar çalışma izni muafiyeti kapsamındadırlar.

- Bilimsel, kültürel ve sanatsal faaliyetler kapsamında çalışacak yabancılar bir aya kadar,

- Türkiye’den ihraç edilen ya da Türkiye’ye ithal edilen mal ve hizmetlerin kullanılmasına ilişkin eğitim amacıyla veya Türkiye’ye ithal edilen makine ve teçhizatın montajı, bakım ve onarımı, kullanımına ilişkin eğitiminin verilmesi veya teçhizatı teslim almak veya Türkiye’de arızalanan araçların tamiri amacıyla gelecek yabancılar toplam üç aya kadar,

- Sınır ötesi hizmet sunucusu yabancılar üç aya kadar,

- 6102 sayılı Kanun’a göre kurulmuş anonim şirketlerin Türkiye’de ikamet etmeyen yönetim kurulu üyeleri ve diğer şirketlerin yönetici sıfatı olmayan ortakları ile bu şirketlerde ortak olmayıp en üst seviyede temsil ve ilzama yetkili olan Türkiye’de çalışacak yabancılar üç aya kadar,

- Yurtdışında yerleşik olup İçişleri veya Dışişleri Bakanlığınca Türk soylu olduğu bildirilenlerden Türkiye’de çalışacaklar üç aya kadar,

- Sportif faaliyetler kapsamında çalışacak yabancılar dört aya kadar,

- Türk üniversiteleri ile yabancı ülkelerdeki üniversiteler arasında yapılmış ve Yükseköğretim Kurulunca onaylanmış öğrenci değişim programları kapsamında staj yapacak yabancılar dört aya kadar,

- Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü’nce belirlenen mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışacak yabancılar altı aya kadar,

- Belgeli turizm işletmelerinin sınırları dışında faaliyette bulunacak fuar ve sirklerde çalışacak yabancılar altı aya kadar,

- Ekonomik, sosyo-kültürel ve teknolojik alanlar ile eğitim konularında Türkiye’ye önemli hizmet ve katkı sağlayabilecekleri ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca bildirilen yabancılar altı aya kadar,

- Tur operatörü temsilcisi olarak çalışacak yabancılar sekiz aya kadar,

- Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü’nce uygun görülen uluslararası stajyer öğrenci değişimi, yeni mezun stajyer değişimi veya gençlik değişimi programları kapsamında staj yapacak yabancılar on iki aya kadar,

- Üniversiteler ile kamu kurum ve kuruluşlarına araştırma yapmak veya bilgi ve görgülerini artırmak amacıyla gelen yabancılar eğitim süresiyle sınırlı olmak kaydıyla ve her halükârda iki yıla kadar,

- Gençlik ve Spor Bakanlığı veya Türkiye Futbol Federasyonunun uygun görüşü olması kaydıyla spor meşruhatlı vize ile Türkiye’ye gelen profesyonel yabancı sporcu ve antrenörler ile spor hekimi, spor fizyoterapisti, spor mekanisyeni, spor masözü veya masörü ve benzeri spor elemanı yabancılar spor federasyonları ve spor kulüpleri ile olan sözleşmeleri süresince,

- Gemi Adamlarının Eğitim, Belgelendirme ve Vardiya Standartları Hakkında Uluslararası Sözleşme’nin I/10 Kuralı’na göre devletlerle yapılan ikili protokoller gereği, ilgili idareden Uygunluk Onayı Belgesi almış Türk Uluslararası Gemi Sicili’ne kayıtlı ve kabotaj hattı dışında çalışan gemilerde görev yapan yabancı gemi adamları iş veya hizmet sözleşmesi süresince,

- Türkiye Avrupa Birliği Mali İşbirliği Programları kapsamında yürütülen program veya projelerde görevlendirilen yabancılar görevleri süresince,

- Türkiye’de bir örgün öğretim programına kayıtlı yabancı öğrencilerden ilgili mevzuat gereği mesleki eğitim kapsamında bir işveren yanında staj yapması zorunlu olanlar zorunlu staj süresince,

- Yabancı ülkelerin Türkiye’deki diplomatik ve konsüler temsilciliklerinin bağlı birimi olarak faaliyet gösteren okullarda, kültür kurumlarında ve din kurumlarında görevli yabancılar görevleri süresince,

- Yabancı ülkelerin Türkiye’deki diplomatik ve konsüler temsilciliklerinde diplomatik kadro üyesi, konsolosluk memuru, idari ve teknik kadro üyesi ve konsolosluk hizmetlisi, Türkiye’deki uluslararası kuruluşlarda uluslararası memur ve idari ve teknik personel olarak görev yapan kişilerin özel hizmetinde çalışan yabancılar iş veya hizmet sözleşmeleri süresince,

- Milli Savunma Bakanlığı bünyesinde faaliyet gösteren askeri fabrika ve tersaneler ile Makina ve Kimya Endüstrisi Anonim Şirketi bünyesinde çalışacak yabancılar iş veya hizmet sözleşmeleri süresince,

- 18/6/2017 tarihli ve 7034 sayılı Türk-Japon Bilim ve Teknoloji Üniversitesi’nin Kuruluşu Hakkında Kanun’la kurulan Türk-Japon Bilim ve Teknoloji Üniversitesi bünyesinde çalışacak yabancı uyruklu personel, araştırmacı veya yöneticiler iş sözleşmeleri süresince,

- 26/4/2014 tarihli ve 28983 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tıpta ve Diş Hekimliği’nde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği uyarınca uzmanlık eğitimi alan yabancılar eğitimleri süresince,

çalışma izni muafiyeti kapsamında değerlendirilmektedir. 

Çalışma izni muafiyeti olan yabancıların sosyal güvenliği

Öncelikle belirtmek gerekir ki, çalışma izni muafiyeti kapsamında olan yabancıların sosyal güvenlik yükümlülüklerinden de muaf olacaklarına dair sosyal güvenlik mevzuatında herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.

Esasen, gerek 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu, gerekse Uygulama Yönetmeliği’nde Türkiye’nin taraf olduğu sosyal güvenlik sözleşme hükümleri saklı kaymak kaydıyla çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti alan yabancılar ile yabancı çalıştıran işverenlerin, sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan yükümlülüklerini kanuni süresi içinde yerine getirecekleri açıkça belirtilmiştir.

Sosyal güvenlik mevzuatında Türk uyruklu vatandaşlar ile yabancı uyruklular arasında sosyal güvenlik mevzuatına tabi olma bakımından bir farklılık bulunmamaktadır.

Dolayısıyla, yabancı uyruklu kişilerden gerek çalışma izni, gerekse çalışma izni muafiyeti kapsamında ülkemizde hizmet akdi ile çalışanlar 5510/4-a (SSK) kapsamında sigortalı sayılmaktadır.

Ancak, bu şekilde sigortalı sayılmanın aşağıdaki şekilde bazı istisnaları bulunmaktadır. 

- Yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye üç ayı geçmemek üzere bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler sigortalı sayılmamaktadır. 

- Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar sigortalı sayılmamaktadır. 

- Mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda bulunan yabancılardan akit ülkedeki işvereni tarafından Türkiye’ye gönderilen veya kendi nam ve hesabına çalışanlardan bir iş için gelenler, sözleşmelerde öngörülen süreler kadar Türkiye’de sosyal güvenlik yükümlülüklerinden muaftırlar. 

Sonuç olarak; çalışma izni muafiyeti kapsamında olan yabancı uyruklular yukarıda belirtilen ve sosyal güvenlik mevzuatından muaf olmayı sağlayan şartların bulunması durumunda Türkiye’de sosyal güvenlik yükümlülüklerinden muaf olup, aksi halde bu kişilerin çalışma izni muafiyeti olsa dahi sosyal güvenlik yükümlülüklerinin yerine getirilmesi gerekmektedir.