Sosyal güvenlik sistemi, çalışan bireylerin karşılaşabileceği geçici sağlık sorunlarında gelir kaybını telafi etmek amacıyla birtakım güvenceler sunmaktadır. Bu güvencelerden biri de geçici iş göremezlik ödeneğidir.

Yazımızda, hastalık halinde bu ödenekten kimlerin, hangi koşullarla yararlanabileceğini, emekliler ve Bağ-Kur’luların durumu ile birlikte zamanaşımı süresini ele alacağız.

Geçici iş göremezlik hali

Geçici iş göremezlik; sigortalının iş kazası geçirmesi, meslek hastalığına tutulması veya hastalık ve analık hallerinde SGK tarafından yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulu raporlarında belirtilen istirahat süresince geçici olarak çalışamama halidir.

Geçici iş göremezlik ödeneği

Geçici iş göremezlik ödeneği, SGK tarafından geçici iş göremezlik durumunun başladığı tarihten itibaren belirli kurallar çerçevesinde ödenen geçici bir gelir desteğidir. Bu ödenek, sadece belirli şartları sağlayan aktif sigortalılar için geçerlidir.

Hastalık halinde geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanma şartları

Hastalık nedeniyle geçici iş göremezlik ödeneği alabilmek için aşağıdaki şartların sağlanması gerekmektedir.

1. Sigortalılık durumu: Ödeneğin alınabilmesi için istirahatin başladığı tarihte kişinin sigortalı olması gerekmektedir.
2. Prim günü: Hastalık nedeniyle ödenek alınabilmesi için iş göremezliğin (istirahatin) başladığı tarihten önceki son 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olmalıdır.
3. Rapor: Yetkili bir hekimden veya sağlık kurulundan alınmış istirahat raporu bulunmalıdır.
4. Çalışmama: İstirahat süresinde sigortalının işyerinde çalışmaması gerekir.

Emekli statüsünde çalışanların hastalık durumunda ödenek alıp alamayacağı

Emekli olduktan sora sosyal güvenlik destek primli (SGDP) olarak çalışan sigortalılar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanmakta, hastalık ve analık sigortası hükümleri ise uygulanmamaktadır.

Buna göre, emekli olarak çalışanlar iş kazası-meslek hastalığı sebebiyle tedavi süresince aldıkları istirahat raporları için SGK’dan geçici iş göremezlik alabilmekte, ancak hastalık ve analık sebebiyle alınan raporlar içinse SGK tarafından emekli çalışana herhangi bir geçici iş göremezlik ödeneği verilmemektedir.

Bağ-Kur (4/b) sigortalılarının hastalık halinde ödenek alma durumu

 Bağ-Kur (4/b) kapsamında sigortalılar 2008 yılı Ekim ayından sonra yapılan yasal değişikliklerle birlikte belirli şartlar dahilinde geçici iş göremezlik ödeneği alabilmektedir.

• 
  Bağ-Kur (4/b) kapsamında sigortalı olanlar, iş kazası ve meslek hastalığı halinde,
• Bağ-Kur (4/b) kapsamında sigortalı olanlardan muhtarlar, ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar, gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar ve tarımsal faaliyette bulunanlar ise iş kazası, meslek hastalığının yanı sıra analık halinde de geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanabilirler.

Ancak, hastalık durumlarında bu kişilerin geçici iş göremezlik ödeneği alma hakları bulunmamaktadır.

Geçici iş göremezlik ödeneğine esas günlük kazancın hesaplanma şekli

Hastalık durumunda günlük geçici iş göremezlik ödeneği hesaplanırken sigortalının iş göremezliğin başladığı tarihten önceki 12 aydaki prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanmaktadır. Ancak, önceki 12 ay içerisinde 180 günden az kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olanların geçici iş göremezlik ödeneğine esas tutulacak günlük kazanç tutarı, iş göremezliğin başladığı tarihteki günlük prime esas kazanç alt sınırının iki katını geçememektedir.

Günlük geçici iş göremezlik ödenek tutarı

 Hastalık durumunda, yukarıda belirtildiği şekilde hesaplanan günlük kazanç tutarının;

• Ayakta tedavilerde 2/3’ü,
• Yatarak tedavilerde 1/2’si geçici iş göremezlik ödeneği olarak ödenmektedir.

Ancak, hastalık halinde raporun 3. gününden itibaren ödeme yapılmakta, ilk 2 gün içinse ödeme yapılmamaktadır.

Geçici iş göremezlik ödeneği ödeme süreci

Geçici iş göremezlik ödeneğinin hesaplanması ve ödenmesi de dâhil tüm işlemler SGK tarafından yapılmaktadır.

Ancak, iş göremezlik ödeneklerinin ödenebilmesi için işverenlerce sigortalının istirahat süresince işyerinde çalışılmadığına dair SGK’ya bildirim yapılması gerekmektedir. Bu bildirim elektronik, manuel veya Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi üzerinden yapılabilmektedir.

SGK tarafından sigortalılara geçici iş göremezlik ödeneği ödemeleri her ayın 8-14 tarihleri aralığında PTT aracılığıyla yapılmaktadır.

Buna göre, raporların işveren tarafından “istirahat süresince işyerinde çalışmamış” şeklinde bildirim girişi yapıldıktan sonra SGK Müdürlükleri gerekli kontrolleri ve hesaplamaları yaparak en geç 15 gün içinde ödeme yapılması için MOSİP sistemine (SGK'nın kendi içindeki ödeme birimi) kaydetmekte, MOSİP sistemine kaydedilen ödenekler de ertesi günü ödeme yapılması için PTT'ye intikal ettirilmektedir.

Çalışanın telefon numarası SGK kayıtlarında varsa, bu numaraya geçici iş göremezlik ödeneğinin yatıp yatmadığı ile ilgili SMS gönderilmektedir. Çalışan, SMS geldikten sonra istediği zaman PTT’ye giderek, kimliğiyle rapor parasını alabilmektedir.

Bunun dışında, E-Devlet sisteminden veya PTT’den geçici iş göremezlik ödeneğinin gönderilip gönderilmediği de öğrenilebilmektedir.

SGK tarafından PTT’ye gönderilmiş olan geçici iş göremezlik ödeneklerinin sigortalı tarafından 2 ay içerisinde alınmamış olması halinde bu ödenekler SGK'ya tekrar iade edilmektedir.

Geçici iş göremezlik ödeneğinde zamanaşımı

Sosyal güvenlikte kısa vadeli sigorta kollarından kazanılan haklar, hakkın doğduğu tarihten itibaren 5 yıl içinde istenmemesi durumunda düşmektedir.

Geçici iş göremezlik ödeneklerinde ise hakkın doğduğu tarih; geçici iş göremezlik ödeneğine esas istirahat raporunun sona erdiği tarih olarak kabul edilmektedir.

Dolayısıyla, sağlık hizmet sunucuları tarafından istirahatine lüzum görülen sigortalılara ödenmesi gereken geçici iş göremezlik ödeneklerinin istirahat süresinin sona erdiği tarihten itibaren 5 yıl içerisinde sigortalı tarafından talep edilmemesi durumunda ödenek hakkı düşmektedir.

Bu çerçevede, SGK tarafından PTT’ye gönderilmiş olan geçici iş göremezlik ödeneklerinin sigortalı tarafından 2 ay içerisinde tahsil edilmemiş olması halinde bu ödenekler SGK'ya tekrar iade edilmekle birlikte, 5 yıllık hak düşürücü süre içerisinde talep edilmesi halinde geçici iş göremezlik ödenekleri kendilerine veya hak sahiplerine ödenmektedir.