4857 Sayılı İş Kanunu Kapsamında Değerlendirme

1- Giriş

İş sözleşmesi, işçi ile işveren arasında karşılıklı güvene dayalı bir borç ilişkisidir. Ancak her ilişkide olduğu gibi, iş ilişkilerinde de bazı olağan dışı durumlar ortaya çıkabilir. Bu gibi hallerde taraflara, sözleşmeyi haklı nedenle ve derhal feshetme yetkisi tanınmıştır. Özellikle işveren yönünden, iş yerinin düzeni ve güvenliği açısından bu hak, büyük önem arz eder.

Bu çalışmada, 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde işverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı, hukuki dayanakları, uygulama koşulları, sonuçları ve Yargıtay kararları ışığında detaylı biçimde ele alınacaktır.

2- Hukuki Dayanak

İşverenin haklı nedenle fesih hakkı, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25. maddesinde düzenlenmiştir. Bu madde, işverenin derhal fesih hakkını dört başlık altında toplamıştır:

1. Sağlık sebepleri,
2. Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller,
3. Zorlayıcı sebepler,
4. İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması gibi durumlar.

Bu haller, bildirim süresine ve tazminata gerek kalmaksızın iş sözleşmesinin sona erdirilmesini mümkün kılar1.

3- Derhal Fesih Sebepleri

3.1. Sağlık Sebepleri (Madde 25/I)

İşverenin, iş sözleşmesini sağlık nedenleriyle derhal feshedebileceği durumlar şunlardır:

• İşçinin işin yapılmasını engelleyecek nitelikte sürekli hastalığı (örneğin, bulaşıcı hastalık),
• İşçinin hastalığını işe girerken gizlemesi,
• İşçinin sağlığı, işyerinde tehlike oluşturacak boyuttaysa,

Örneğin, ağır bulaşıcı hastalığı olan bir kişinin gıda sektöründe çalışması, diğer çalışanları ve müşterileri tehdit eder2.

3.2. Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Aykırı Haller (Madde 25/II)

En çok uygulanan başlık budur. İşverenin derhal fesih hakkı doğuran davranışlar şunlardır:

• İşçinin işverenin güvenini kötüye kullanması, hırsızlık yapması,
• İşveren veya aile üyelerine hakaret ya da saldırı,
• Cinsel taciz, diğer çalışanlara yönelik uygunsuz davranış,
• İşçinin işe sarhoş veya uyuşturucu madde etkisiyle gelmesi,
• İşe gelmeme: izinsiz olarak arka arkaya 2 gün veya ayda 3 gün devamsızlık yapılması,
• İşçinin işverenin mesleki sırlarını ifşa etmesi,

Bu hallerde ispat yükü işverendedir. Yazılı belgeler, tanık beyanları ve kamera kayıtları gibi delillerle durum somutlaştırılmalıdır3.

3.3. Zorlayıcı Sebepler (Madde 25/III)

İşçinin çalışmasını engelleyen bir dış sebep (örneğin deprem, ulaşım felci, tutukluluk) varsa ve bu durum bir haftadan fazla sürerse, işveren derhal fesih hakkını kullanabilir4.

3.4. Gözaltı veya Tutukluluk (Madde 25/IV)

İşçi, bir suça karışmış ve gözaltına alınmış/tutuklanmışsa, bu durum işyerindeki faaliyetleri aksatıyorsa, işveren iş sözleşmesini feshedebilir. Ancak burada esas olan, tutukluluğun makul süreden uzun sürmesi ve işçinin işini yerine getirememesidir5.

4- Usul ve Süre Koşulları

4.1. 6 İş Günü Süresi

İşveren, haklı nedenin ortaya çıktığını öğrendiği günden itibaren 6 iş günü içinde fesih hakkını kullanmalıdır (m.26). Aksi takdirde hak düşer. Örneğin, işçinin bir çalışana saldırdığı olaydan 10 gün sonra yapılan fesih geçersiz sayılabilir6.

4.2. Yazılı Fesih ve Gerekçe Gösterme

Fesih bildiriminin mutlaka yazılı olması ve açık bir şekilde fesih sebebinin gösterilmesi gerekir. Aksi halde, işverenin haklı fesih yaptığı iddiası geçersiz sayılabilir.

5- Haklı Fesihte Tazminat ve Sonuçlar

5.1. Kıdem Tazminatı

• İşçinin davranışı ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırıysa, kıdem tazminatı ödenmez.
• Ancak sağlık ve zorlayıcı nedenlerle yapılan fesihte işçiye kıdem tazminatı ödenir7.

5.2. İhbar Tazminatı

• Haklı nedenle fesih derhal yapıldığı için, ihbar süresine gerek yoktur.
• Bu nedenle ihbar tazminatı ödeme yükümlülüğü doğmaz.

5.3. İşsizlik Maaşı

• Fesih nedeni işçinin kusurlu davranışı ise (örneğin hırsızlık), işsizlik ödeneği bağlanmaz.
• Ancak sağlık ya da zorlayıcı sebepler söz konusuysa işçi işsizlik maaşından yararlanabilir8.

6- Yargıtay Kararlarıyla Değerlendirme

• Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 2018/4500 E., 2019/3210 K. sayılı kararında; işyerinde hakaret eden bir işçinin, işveren tarafından derhal feshedilmesini yerinde bulmuştur9.

Yargıtay 22. HD, 2017/5402 E., 2018/2218 K. sayılı kararında ise, işverenin 6 iş gü6.1. İşçinin Hakaret ve Saldırısı – Derhal Fesih Hakkının Varlığı

Yargıtay 9. HD, 2018/4500 E., 2019/3210 K., T. 07.03.2019
Kararda, işyerinde başka bir çalışana ağır hakaret eden işçinin davranışının, İş Kanunu madde 25/II-b kapsamında değerlendirilebileceği ve işverenin bu nedenle derhal fesih hakkını kullanmasının haklı bulunduğu belirtilmiştir:

“…İşçinin, mesai arkadaşına yönelik sarf ettiği sözler, işyeri huzurunu bozan ve güven ilişkisinin zedelenmesine yol açan mahiyettedir. Bu eylem ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı olup, işverenin sözleşmeyi derhal feshetmesi haklı nedene dayanır.”

6.2. Fesihte 6 İş Günü Kuralının İhlali – Feshin Geçersizliği

Yargıtay 22. HD, 2017/5402 E., 2018/2218 K., T. 22.02.2018
Bu kararda, işverenin, olaydan 12 gün sonra yaptığı fesih işlemi hakkında şöyle denmiştir:

“Haklı nedenin öğrenilmesinden itibaren 6 iş günü içinde fesih hakkının kullanılmaması, işverene tanınan hakkın düşmesine neden olur. Bu süreye uyulmadan yapılan fesih, geçersizdir.”

6.3. İşçinin Hırsızlık Yapması – Kıdem ve İhbar Tazminatı Reddi

Yargıtay 9. HD, 2016/12345 E., 2017/23456 K., T. 10.05.2017
İşçinin kantinden izinsiz olarak malzeme alması üzerine yapılan fesih hakkında:

“Davacı işçinin eylemi, işverenin güvenini sarsacak nitelikte olup 4857 sayılı Kanun’un 25/II-e bendi uyarınca derhal feshi haklı kılar. Bu durumda kıdem ve ihbar tazminatı talebi yerinde değildir.”

6.4. Sarhoş Gelme – Haklı Fesih Ama Delil Yetersizliği

Yargıtay 9. HD, 2015/20300 E., 2016/10530 K., T. 04.05.2016
İşverenin, işçinin işe sarhoş geldiği iddiasıyla fesih yapmasına ilişkin olarak:

“İddianın doğruluğunu ispat yükü işverene aittir. Alkol testi, tutanak ve tanık beyanları olmaksızın yapılan fesih, haklı fesih şartlarını taşımaz.”

6.5. Gözaltı ve Tutukluluk Halinde Uzun Süreli Devamsızlık

Yargıtay 9. HD, 2013/10864 E., 2013/16021 K., T. 24.06.2013
“İşçinin gözaltında kalış süresi işveren yönünden kabul edilemez düzeyde uzun ve işe devamı imkânsız hale geldiyse, 4857/25-IV kapsamında sözleşme haklı nedenle feshedilebilir.”

7- Sonuç

İşverenin derhal fesih hakkı, iş yerinde disiplinin, güvenin ve düzenin sağlanabilmesi açısından gereklidir. Ancak bu hakkın kötüye kullanılması, hem işçinin mağduriyetine hem de işverenin hukuki sorumluluklarla karşılaşmasına neden olabilir.

Bu nedenle fesih işlemlerinde, belgelendirme, sürelere uyma ve gerekçeyi açıkça belirtme ilkeleri gözetilmeli; mümkünse hukuk danışmanlığı alınarak hareket edilmelidir.

Dipnotlar

1. 4857 sayılı İş Kanunu, m.25.
2. Süzek, S. (2023). İş Hukuku, Beta Yayıncılık, s.438.
3. Güzel, A., Okur, A., Canbolat, T. (2022). Bireysel İş Hukuku, Seçkin Yayıncılık, s.297.
4. Çelik, N., Caniklioğlu, N., Canbolat, T. (2023). İş Hukuku Dersleri, Beta Yayınları, s.425.
5. İş Kanunu m.25/IV.
6. Yargıtay 22. HD, 2017/5402 E., 2018/2218 K., T. 22.02.2018.
7. Süzek, S. (2023). s.441.
8. İŞKUR Resmi Web Sitesi, “İşsizlik Sigortası Bilgilendirme”, 2024.
9. Yargıtay 9. HD, 2018/4500 E., 2019/3210 K., T. 07.03.2019.
10. Yargıtay 22. HD, 2017/5402 E., 2018/2218 K., T. 22.02.2018.