Modern iş hukuku, bir yandan işçi-işveren arasındaki ekonomik ilişkiyi düzenlerken, bir yandan da işçinin özel ve ailevi yaşamına duyarlılık gösteren uygulamaları kapsamına almıştır.

Bu bağlamda, 4857 sayılı İş Kanunu, işçiye özel yaşamına ilişkin bazı önemli olaylar karşısında ücretinden kesinti yapılmaksızın izin hakkı tanımıştır.

Mazeret izni; işçinin kanunen tanınan veya işverenin takdirine bağlı olarak kullandığı, belirli bir süre işe gelmemesine rağmen iş sözleşmesinin devam ettiği izin türüdür. Bu izin, işçinin kişisel, ailesel veya sosyal nedenlerle işyerinden kısa süreliğine ayrılmasına imkân tanımaktadır.

4857 sayılı İş Kanunu’na göre ücretli mazeret izinleri

4857 sayılı İş Kanunu’nda doğrudan “ücretli mazeret izni” başlığı yer almasa da, Ek-2’nci Madde  ile bazı özel hallerde işçilere ücretli izin hakkı tanınmıştır.

Aşağıda TABLO-1’de işçilerin kullanabileceği ücretli mazeret izinleri gösterilmiştir.

Ek-2’nci maddede düzenlenmemiş ise de, süt izni de ücretli izinler arasında yer almaktadır.

Süt izni: 4857 sayılı Kanunun 74’üncü maddesi uyarınca kadın işçilerin, bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni hakları vardır. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılmaktadır.

Hemen belirtelim ki, yukarıda belirtilen mazeret izin süreleri asgari süreler olup, iş sözleşmeleri, toplu iş sözleşmeleri veya işyeri uygulamaları ile genişletilmesi mümkündür. Örneğin; uygulamada bazı işverenlerce, yeni doğan çocuğun babasına daha uzun süreli ücretli izin hakkı tanıdığı ya da evlilik izninin 5 güne çıkarıldığı, bunun dışında kanunda sayılmayan başka mazeret durumları (örneğin işçinin çocuğunun evlenmesi, hala, dayı, teyze vefatı gibi) için de ücretli izin verilebildiği görülmektedir.

Ücretli mazeret izinlerinin karakteristik özelliği

Ücretli mazeret izinleri, işçinin insani yaşam döngüsüne saygı temelinde tanımlanmıştır.

Bu bağlamda, yukarıda belirtilen izinlerin tümü ücretli olup, işverenin takdirine bağlı olmaksızın, işçinin talebine istinaden yasal zeminde kullanılabilmektedir.

Ücretli mazeret izinleri, belirli olaylara bağlı ve süresi sınırlı olduğundan, kullanılmadığı takdirde ücrete veya yıllık ücretli izne dönüşmemektedir. Örneğin, eşin doğumu gerçekleştiği hâlde işçi bu izin süresini kullanmazsa, daha sonra ücretini talep edememektedir.

Bu durum, Yargıtay kararlarında da açıkça vurgulanmaktadır.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2016/31358 E., 2019/18013 K., 10.10.2019 T.

“…Ücretli mazeret izni, ancak kullanım halinde işçi lehine sonuç doğurur. Kullanılmayan mazeret izni karşılığı ücret talep edilemez. Zira bu izinler doğrudan olaylara bağlı olup, yıllık ücretli izin gibi süreye tabi hak ediş niteliği taşımaz.”

Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2014/18503 E., 2015/18350 K., 22.06.2015 T.

“Mazeret izni, işçinin talebi ve işverenin bilgisi dâhilinde kullanılan bir izin türüdür. Ancak kullanılmayan izin süresi için ücret ödenmesi söz konusu değildir. Bu hakka ilişkin birikim ve karşılık ödeme düzenlemesi yalnızca yıllık ücretli izin için mümkündür.”

Yine, işçinin mazeret izni hakkı sadece sosyal bir düzenleme değil, aynı zamanda iş güvencesiyle doğrudan ilişkili bir yasal haktır.

Yargıtay, ücretli mazeret izinlerine ilişkin birçok kararında bu izinlerin temel bir işçi hakkı olduğunu ve işveren tarafından feshin gerekçesi yapılamayacağını vurgulamaktadır.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 03.03.2016, E. 2015/30270, K. 2016/5132:

“Davacının evlenme nedeniyle aldığı 3 günlük iznin ücretli mazeret izni olduğu ve bu sürenin devamsızlık olarak değerlendirilemeyeceği açıktır.”

Yargıtay 22. Hukuk Dairesi, 01.12.2014, E. 2014/21165, K. 2014/32756:

“Davacının babasının ölümünden dolayı işe gitmemesi, mazeret izni kapsamında değerlendirilmelidir. İşverenin bu durumu devamsızlık kabul ederek fesih yoluna gitmesi geçerli nedene dayanmaz.”

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 20.10.2015, E. 2015/17343, K. 2015/29211:

“Süt izni, doğrudan kanundan kaynaklanan bir haktır. Kadın işçinin bu hakkını kullanmak istemesi nedeniyle iş akdinin feshedilmesi ayrımcılık yasağını ihlal eder.”

Ücretli mazeret izinlerinin kullanım süreci

Yukarıda da belirtildiği üzere, ücretli mazeret izinlerinin kullanılmasında işverenin onayı aranmamakta, işçinin sadece durumu belgelendirme konusunda yükümlülüğü bulunmaktadır.

Bu çerçevede, ücretli mazeret izni kullanmak için aşağıdaki sürecin izlenmesi gerekmektedir.

-İşverene başvuru: Çalışanın, bir dilekçe ve eki belgelerle (evlilik cüzdanı, ölüm belgesi, doğum belgesi, refakat gerekliliğine dair doktor raporu v.d.) mazeret gerekçesini belirterek işverene başvuruda bulunması gerekmektedir.

-İşveren onayı: Ücretli mazeret izinlerinin kullandırılması yasal bir zorunluluk olduğundan işçinin başvurusuna istinaden işveren tarafından mazeret izninin onaylanması, puantajda da bu iznin gösterilmesi gerekmektedir.

Kanunda mazeret izinleri, yıllık izinden farklı olarak «işgünü» şeklinde değil «gün» olarak düzenlenmiştir.

Dolayısıyla, söz konusu izinler işgünü olarak değil, parmak hesabı yapılarak takvim günü üzerinden hesaplanması gerekmektedir.

İşyerinde Cumartesi-Pazar günlerinin çalışma günü olup olmaması mazeret izin sürelerini etkilememektedir.

Bu izinler, mazerete dayalı bir izin olması sebebiyle, mazeretin ortaya çıktığı an itibariyle kullandırılması gerekmektedir.