Çalışma hayatında verimlilik, iş sağlığı ve güvenliği ve dinlenme hakkı arasındaki denge, özellikle gece yapılan işlerde daha da büyük öneme sahiptir. İnsanların biyolojik ritmi gün ışığına göre düzenlendiğinden, gece çalışması bedensel ve zihinsel açıdan daha yorucu olabilmektedir.

Gece çalışmasında ara dinlenmeleri üretkenliğin sürdürülebilmesine katkı sağladığı kadar, çalışanların sağlığını korunması açısından da kritiktir. Düzenli ara dinlenme süreleri, vücudun dinlenmesini ve dikkat dağınıklığının önlenmesini sağlamaktadır.

Gece çalışması, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 69'uncu maddesinde hüküm altına alınmıştır. Hüküm uyarınca, saat 20:00'de başlayıp, saat 06:00'ya kadar geçen sürede yapılan çalışma gece çalışması olarak ifade edilmektedir. Bu saatler arasındaki zaman, İş Hukuku kapsamında çalışma hayatında "gece" olarak adlandırılmaktadır.

Gece çalışması 7,5 saati geçememektedir. Ancak, turizm, özel güvenlik, sağlık hizmeti ve petrol araştırma, arama ve sondaj faaliyetleri kapsamında yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması koşuluyla 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Gece çalışması, istisnai faaliyet kapsamında yapılsa da her hâlükârda en fazla 11 saate kadar yapılabilmektedir. Ayrıca 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılmaları yasaktır.

Ara dinlenmesi ise 4857 sayılı İş Kanunu'nun 68'inci maddesinde hüküm altındadır. Kanun uyarınca ara dinlenme süreleri çalışma sürelerine göre belirlenmektedir. Bu bağlamda ara dinlenme süreleri aşağıdaki gibidir:

* 4 saat veya daha kısa süreli işlerde 15 dakika,

* 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (7,5 saat dahil) süreli işlerde 30 dakika,

* 7,5 saatten fazla süreli işlerde 1 saat.

Bu süreler en az olup aralıksız verilmesi gerekir. Ayrıca ara dinlenme sürelerinin işçi lehine artırılması mümkündür. Örneğin, 7 saat fiili çalışma olan bir işyerinde, 1 saat ara dinlenme verilmesinde bir engel bulunmamaktadır.

Ara dinleme süreleri, gündüz veya gece çalışması fark etmeden aynı sürelerde verilmelidir. Diğer bir ifadeyle gece çalışmasında ara dinlenme süreleri de bu hükme göre belirlenmektedir.

Günlük çalışma süresinin başlama ve bitiş saati arasında geçen sürede yapılan çalışmanın gece veya gündüz çalışması olduğunu da belirlemektedir. Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik kapsamında "Gece Çalışma Süresi" 7'nci maddede hüküm altına alınmıştır. Hüküm kapsamında, çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir postanın çalışması, gece çalışması sayılmaktadır.

Bu husus Yargıtay kararlarında da karşılık bulmaktadır. Çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastladığında çalışmaların tamamı gece çalışması olarak değerlendirilmelidir (Yargıtay 9.HD. 09.12.2020 gün, 2016/36126 E, 2020/17967 Κ.).

Örneğin, 16:00 – 23:00 saatleri arasında yapılan çalışmanın çoğu gündüz dönemine denk geldiğinden (16:00 – 20:00 saatleri arasında) gündüz çalışması olarak değerlendirilmektedir. Ancak 19:00 – 01:00 arasında yapılan çalışmanın çoğu gece dönemine rastladığından gece çalışması olarak değerlendirilecektir.

Gündüz ve gece süresinin eşit olduğu çalışma sürelerinde ise ara dinlenmenin ne zaman gerçekleştirildiği önem arz etmektedir. Örneğin, 16:00 – 00:00 saatleri arasında yapılan çalışmanın 4 saati gündüz, 4 saati ise gece dönemine denk gelmektedir. Bu durumda fiili çalışmanın hangi saat aralığında daha fazla olduğu ve ara dinlenmesinin verildiği saat aralığı dikkate alınarak tespit yapılmalıdır.

Gece çalışmasında ara dinlenmesi hem yasal bir zorunluluk hem de iş sağlığı ve güvenliği açısından vazgeçilmez bir unsurdur. İnsan biyolojisinin doğal ritmine aykırı şekilde gerçekleştirilen gece çalışmaları, çalışanların fiziksel ve zihinsel yükünü artırdığı için, ara dinlenme sürelerinin doğru planlanması verimlilik ve çalışan refahı bakımından büyük önem taşımaktadır.

İşverenlerin, 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili yönetmelik hükümleri doğrultusunda ara dinlenmelerini düzenlemeleri gerekir. Bu kapsamda, gece çalışmasının niteliği ve süresi kadar, ara dinlenmesinin zamanlaması da çalışmanın gündüz mü yoksa gece çalışması mı sayılacağını belirleyen önemli bir kriter olarak öne çıkmaktadır.