İş Hukuku mevzuatı kapsamında, işverenlerin çalışan sayısına bağlı olarak yerine getirmesi gereken çeşitli yükümlülükleri bulunmaktadır. İşyerinde engelli bireylerin istihdam edilmesi de özel sektör işverenlerinin çalışan sayısına bağlı yükümlülüklerinden biridir. Çalışan sayısına göre gündeme gelen bu yükümlülük, engelli bireylerin çalışma haklarını da güvence altına almaktadır. Engelli çalıştırma yükümlülüğü, engelli bireylerin iş hayatına aktif katılımını da teşvik etmekte ve çalışma hayatında fırsat eşitliğini güçlendirmeyi amaçlamaktadır.

Engelli çalıştırma oranlarının hesaplanması işyerindeki toplam çalışan sayısı üzerinden yapılmaktadır. Engelli işçi açığının kapatılması ise yalnızca yasal bir gerekliliğin yerine getirilmesi anlamına gelmemektedir. Aynı zamanda işyerlerinde çeşitliliğin, kapsayıcılığın ve eşitliğin güçlendirilmesi açısından önemli bir fırsat alanını ifade etmektedir.

Engelli çalıştırma yükümlülüğüne ilişkin düzenlemeler 4857 sayılı İş Kanunu ve Engelli, Eski Hükümlü ve Terörle Mücadelede Malul Sayılmayacak Şekilde Yaralananların İstihdamı Hakkında Genelge'de yer almaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu'nun 30'uncu maddesi uyarınca, özel sektör işverenleri aynı ilde faaliyet yürüten işyerlerindeki çalışan sayısı, 50 veya daha fazla olduğunda, %3 oranında engelli işçiyi istihdam etmekle yükümlü hale gelmektedirler.

Zorunlu çalıştırılacak engelli işçi sayılarının tespitinde belirli veya belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan tüm işçiler esas alınmaktadır. Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülmekte ve işyerindeki tam süreli çalışan işçi sayısına ilave edilmektedir. İşyerinde kısmi süreli olarak çalıştırılan engelli işçi bulunması halinde, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülmekte ve toplam işçi sayısından düşülmektedir.

Oran hesaplamasında yarıma kadar olan kesirler dikkate alınmazken, yarım ve daha fazla olan kesirler yukarıya yuvarlanarak istihdamı zorunlu engelli çalışan sayısı tespit edilmektedir. Örneğin, işyerinde 50 işçi çalışıyorsa 1,5 (2) engelli işçi çalıştırılması gerekmektedir.

İşverenler, engelli istihdamı konusunda tam süreli veya kısmi süreli çalışma modellerinden yararlanarak, adayların yetkinlikleri ve çalışma koşullarına uygun görevlerde istihdam sağlayabilirler.

Engelli, Eski Hükümlü ve Terörle Mücadelede Malul Sayılmayacak Şekilde Yaralananların İstihdamı Hakkında Genelge'nin "Çalıştırılacak İşçi Sayısının Tespiti" başlıklı 9'uncu maddesine göre engelli işçi istihdamında esas olan tam süreli çalışmadır. Ancak, engelli kişilerin talebi halinde, işyerlerinde kısmi süreli işçi çalıştıran işverenler tarafından kısmi süreli iş sözleşmesiyle de istihdamları edilebilirler.

Engelli açığının, kısmi süreli engelli istihdam edilerek kapatılması halinde oran; yine kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanların, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülmesi suretiyle hesaplanacaktır.

Örneğin, işyerinde haftalık 40 saat çalışıldığı düşünülürse, 2 engelli işçi açığının tamamlanması için, 20 saat üzerinden 4 kısmi süreli engellinin istihdam edilmesi gerekmektedir.

50 veya daha fazla işçi sayısının bulunmasına rağmen, engelli çalıştırma yükümlülüğünün yerine getirilmediğinin tespiti halinde, çalıştırılmayan her engelli ve her ay için idari para cezası gündeme gelmektedir. 2025 yılında bu tutar 30.081 TL'dir. 2026 yılının ocak ayından itibaren bu tutarın yeniden değerleme oranında artacağı da unutulmamalıdır.