SGK’nın uygulama ve denetimleriyle kayıt dışı istihdam oranı 2023 yıl sonu itibarıyla yüzde 25.42’ye düştü. Yeni denetim teknikleri uygulayan ve kadrosunu güçlendiren SGK, yeni çalışma modelleri için de önlemler alıyor.

Kayıt dışı istihdam, hem devlet hem çalışanlar hem de yasal yükümlülüklerini yerine getiren dürüst işverenler açısından büyük problem teşkil ediyor. Ülkemizde kayıt dışı istihdamın en fazla Sosyal Güvenlik Kurumu’nu derinden etkilediği görülüyor. Keza kurumun yegane gelir kaynağı, işveren ve çalışanlardan elde edilen sigorta primleri. Kayıt dışılık, işverenler arasında da haksız rekabete yol açıyor. Çalışanların ise başta sağlık sigortası ve emeklilik olmak üzere tüm sosyal güvenlik haklarından mahrum kalmalarına neden oluyor. Hal böyle olunca kayıt dışı çalışmayla esas mücadelenin SGK tarafından yürütüldüğü görülüyor. Sosyal güvenlik sistemimizde özellikle 1999 yılından itibaren SSK’da başlatılan önleyici, akılcı bilimsel çalışma ve uygulamalarla kayıt dışılığın önemli ölçüde azaltıldığı görülüyor. Bu yazımızda kayıt dışı istihdamla mücadelede 2023 yılı sonu itibarıyla gelinen son durum irdelendi.

YÜZDE 25.42’YE DÜŞTÜ

SGK’nın uygulamalarıyla kayıt dışı istihdam oranı, 2023 yılı dördüncü çeyrek itibarıyla yüzde 25.42’ye düştü. 2023 yılında, prime esas kazanç seviyesinin yüzde 20 ve üzerinde azaldığı belirlenen sigortalılara yönelik bilgilendirme amacıyla SMS gönderimi devam etti. Bu kapsamda, toplamda 181 bin 494 kişiye bilgilendirme mesajı gönderildi. 

Eksik ücret bildirimiyle mücadele kapsamında, kalifiye meslek mensubu sigortalılara asgari ücret seviyesi ve buna yakın bir düzeyde bildirimde bulunduğu tespit edilen işverenlere yönelik bilgilendirici mektuplar gönderme faaliyeti planlandı. Ücretlerin eksik bildiriminin önlenmesi amacıyla doktor, mühendis, avukat, sporcu, öğretmen gibi kalifiye meslek gruplarından çalışanlarını asgari ücret seviyesi veya buna yakın bir düzeyde bildirdiği belirlenen 2 bin 505 işverene, bilgilendirici mektuplar e-Tebligat olarak gönderildi. 

DENETİM PROGRAMI SONUÇLARI

Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri ve diğer SGK üniteleri tarafından rutin olarak yapılan ihbar ve şikayetlere dayalı denetimlerin yanı sıra, denetim faaliyetlerinde standardizasyonu sağlamak ve etkinliği artırmak amacıyla 2023 yılı Denetim Programı hazırlandı. Bu program kapsamında yapılan çalışmalar şunlar: 

• Yapılan analizler sonucunda 2022 yılında mektup gönderilmesine rağmen eksik ücret bildirimi konusunda risk durumu değişmediği tespit edilen 492 işyeri, Sosyal Güvenlik Denetmen Uygulaması üzerinden ilgili ünitelere iletilerek ağustos, eylül, ekim ve kasım aylarında denetlendi.
• Sayıştay bulgusu ekinde yer alan işyerlerinin analiz edilmesi sonucu belirlenen 2 bin 13 işyeri, Sosyal Güvenlik Denetmen Uygulaması üzerinden ilgili ünitelere bildirildi. Bu işyerlerinin denetimi ağustos, eylül, ekim ve kasım aylarında gerçekleştirildi. 
• Belirlenen sektörlere yönelik 51 bin 915 işyerinde (3 bin yabancı uyruklulara yönelik denetimler dahil), tarama şeklinde ağustos ve ekim aylarında yaygın yoğun denetimler gerçekleştirildi. 
• Kayıt dışı istihdamla mücadele bağlamında SGK, denetim elemanları kadrosunu gittikçe güçlendiriyor ve yeni denetim teknikleri uyguluyor. Kayıt dışılıkla ilgili asıl mücadeleyi özveriyle ifa eden SGK denetim elemanlarının kesinleşen denetim sonuçlarına sonraki yazılarımızda ayrıntılı olarak yer verilecek.

YENİ ÇALIŞMA MODELLERİ İÇİN ÖNLEMLER

Teknolojik dönüşümle birlikte esnek çalışma, uzaktan çalışma gibi yeni çalışma modelleri işgücü piyasasında yaygınlaşıyor. Bu çalışma biçimlerinin, sosyal güvenlik ve çalışma mevzuatı göz önünde bulundurularak sosyal güvenlik kapsamına alınması gerekiyor. Aksi halde, bu çalışma biçimlerinin yaygınlaşmasıyla birlikte kayıt dışılığın artması riskiyle karşılaşılabilir. Bu da sosyal güvenliğin sürdürülebilirliğini olumsuz etkileyebilecek. Yeni çalışma modellerinde çalışanların sosyal güvenlik sistemine girişlerinin kolaylaştırılması, sigorta primi teşvikleri sağlanması ve denetimlerin sıkılaştırılması gibi uygulamalar, kayıt dışılığın azaltılması için başvurulabilecek yöntemler olacak.